تخمدان چیست؟
تخمدان در بدن چه نقشی دارد؟
غدد جنسی در بانوان تخمدان نام دارد. در آناتومی بدن خانم‌ها، هر‌کدام از آن‌ها به وسیله‌ی یک لوله از از بالا و در دو سمت چپ و راست به رحم متصل شده‌اند. این لوله‌های رحمی، فالوپ نام دارند. در حقیقت اولین و اصلی ترین اندام تولید مثلی در خانم‌ها، تخمدان‌ها می‌باشند. این غدد سه وظیفه‌ی مهم را در بدن انجام می‌دهند:
ترشح هورمون‌های جنسی پیش و پس از بارداری
حفاظت از تخمک‌های ذخیره‌ای درون تخمدان‌ها
آزاد سازی تخمک‌ها جهت عمل لقاح
اندازه‌ی نرمال تخمدان: در ابتدای تولد نوزادان دختر دو عدد غده‌ی جنسی در بدن تشکیل میشود. قبل از بلوغ، این غدد جنسی تنها دو توده‌ی سلولی بافتی می‌باشند که توسط فالوپ به رحم متصل اند اما هر چه به بلوغ نزدیک می‌شویم این توده‌های سلولی نیز تمایز می‌یابند و به تدریج تا پایان بلوغ تبدیل به تخمدان بالغ می‌شوند. تمامی تخمک‌هایی که در طول زندگی یک دختر از تخمدان‌ها آزاد می‌شوند، از همان ابتدای تولد در آن‌ها ذخیره می‌شوند. در زنان بالغ اندازه‌ی طبیعی این غدد به حدی می‌رسد که معمولا آن‌ها را با اندازه‌ی یک حبه‌ی انگور بزرگ مقایسه می‌کنند. در صورتی که تخمدان‌ها دچار التهاب، عفونت و یا مشکلی می‌شوند، ممکن است بزرگ تر و متورم تر نیز بشوند.
آناتومی تخمدان در بدن بانوان: به طور معمول جایگاه این غدد جنسی در بدن، حفره‌ی تخمدانی می‌باشد که در این حالت چند رباط آن‌ها را به رحم متصل می‌کنند. همانطور که در ابتدا نیز گفته شد، لوله‌ای به نام فالوپ این عمل را انجام می‌دهد که تخمک‌ها از طریق این لوله در هنگام آزاد سازی به رحم می‌رسند.
چه وظایفی برای تخمدان در بدن در نظر گرفته میشود؟
همانطور که در ابتدای متن نیز به آن اشاره شد، تخمدان‌ها در بدن سه وظیفه‌ی عمده را بر عهده دارند:
حفظ تخمک‌های نابالغ: مورد اول این است که آن‌ها از تخمک‌هایی که نوزاد دختر از هنگام تولد تا آخر عمر با خود به همراه دارد محافظت می‌کنند. البته بر اساس برخی از پژوهش‌های علمی، گفته میشود که با کمک شیمی درمانی تولید تخمک‌های جدید در بدن نیز امکان پذیر است. نویسندگان این مقالات اذعان می‌دارند که با وجود جامعه‌ی آماری پایین در این پژوهش، نتایج به دست آمده قابل اعتماد است. البته باید در مورد عملکرد این دارو‌ها و تأثیرات آن‌ها مطالعات بیشتری صورت گیرد.
تولید و ترشح هورمون‌های جنسی زنانه: از دیگر وظایف اصلی تخمدان می‌توان به تولید هورمون‌های جنسی در زنان اشاره نمود. در واقع تخمدان به عنوان بخشی از دستگاه درون ریز در بدن عمل کرده و چندین هورمون را تولید می‌کند. این هورمون‌ها عبارت اند از استروژن، پروژسترون و به میزان کمتری ریلاکسین و اینهیبین. استروژن در سه شکل به نام‌های استرون، استرادیول و استریول در بدن ظاهر میشود که به اعمالی از قبیل چرخه‌ی تولید مثلی، بزرگ شدن باسن و سینه‌ها در خانم‌های بالغ کمک می‌کنند. هورمون دیگر پروژسترون است که در فعالیت‌‌های تولید مثلی بدن نقشی کاربردی و حیاتی دارد. وظیفه‌ی هورمون ریلاکسین شل کردن عضلات و رباط‌های لگنی در هنگام زایمان بوده و هورمون اینهیبین نیز در توقف عادت ماهیانه در دوران یائسگی و بارداری نقش دارد.
تخمک گذاری و پشتیبانی هورمونی از تخمک‌های آزاد شده: تخمک گذاری عبارت است از فرایند آزاد سازی یک یا بعضا چندین تخمک در هر دوره‌ی قاعدگی. تخمک گذاری سومین وظیفه و کار اصلی این غدد جنسی محسوب میشود. تخمک‌ها به صورت خفته در بخش‌هایی به نام فولیکول در تخمدان ذخیره می‌شوند. درون هر فولیکول یک تخمک خفته قرار می‌گیرد که از دوران بلوغ به بعد یک عدد از این تخمک‌ها هر ماه آزاد میشود. هر نوزاد دختر در هنگام تولد بین ۱۵۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰۰ فولیکول در تخمدان‌های خود دارد و بر اساس منابع معتبر می‌توان گفت که یک دختر تا زمان بلوغ جنسی حدود ۳۴۰۰۰ فولیکول خواهد داشت.
مکانیسم تخمک گذاری در تخمدان چگونه است؟
در هنگام تخمک گذاری از هورمون آزاد کننده از غده‌ای به نام هیپوفیز در مغز ترشح میشود. در این حالت فولیکولی که قرار است تخمک از آن آزاد شود به دیواره‌ی تخمدان نزدیک شده و به مرور بالغ میشود. به گونه‌ای که قطر فولیکول بالغ تا ۳۰ میلی متر می‌رسد. به فولیکولی که بالغ میشود و آماده‌ی تخمک گذاری می‌باشد، فولیکول رسیده نیز می‌گویند.
زمانی که فولیکول بالغ میشود، با دیواره‌ی تخمدان ادغام شده و نهایتا پاره میشود. در این حالت تخمک به داخل لوله‌ی فالوپ آزاد می‌گردد. در زمان آزاد سازی تخمک، ترشح پروژسترون نیز جهت ضخیم تر شدن دیواره‌ی رحم افزایش می‌یابد تا رحم برای لانه گزینی و نگهداری از تخمک آماده گردد. هورمون پروژسترون توسط بخشی در تخمدان به نام جسم زرد ترشح و تولید میشود. اجسام زرد در واقع کمی پس از تخمک گذاری تشکیل می‌شوند تا میزان پروژسترون را برای بارداری احتمالی افزایش دهند. اجسام زرد موقتی بوده و علاوه بر پروژسترون هورمون‌های استرادیول و اینهیبین را نیز تولید و ترشح می‌کنند.
در صورتی که اسپرم وارد رحم نشود و بارداری صورت نگیرد، ترشح پروژسترون تنها ۹ روز ادامه پیدا می‌کند و سپس متوقف میشود. تخمک آزاد شده نیز در طی قاعدگی از بدن خارج می‌گردد. به طور کلی مدت زمان چرخه‌ی قاعدگی ۲۸ روز می‌باشد.
خال اگر تخمک توسط اسپرم بارور شود و بارداری صورت گیرد، ترشح پروژسترون توسط جسم زرد و جفت جنین ادامه پیدا می‌کند. هورمون پروژسترون علاوه بر اینکه محیط رحم را جهت نگهداری از جنین و بارداری مناسب می‌کند، باعث جلوگیری از آزاد سازی دوباره‌ی تخمک از تخمدان نیز میشود. گاهی اوقات عواملی مانند استرس و بیماری باعث تشکیل چرخه‌ی بدون تخمک گذاری میشود که در این حالت تخمکی آزاد نمی‌گردد.
بیماری‌های مرتبط با تخمدان
بیماری‌ها و مشکلات تخمدانی معمولا با تشکیل کیست همراه می‌باشند. تقریبا همه‌ی زنان دچار کیست‌های تخمدانی می‌شوند اما به دلیل اینکه عارضه و نشانه‌هایی از خود بروز نمی‌دهند هرگز متوجه این کیست‌ها نخواهند شد. در این بخش به دو عارضه‌ی مهم در تخمدان اشاره می‌کنیم:
تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان‌ها: در این عارضه به علت کمبود هورمون‌های آزاد سازی تخمک، کیست‌های متعددی در لبه‌ی خارجی تخمدان‌ها تشکیل می‌شوند. این عارضه می‌تواند منجر به ناباروری، مشکلات قلبی و دیابت شود بنابراین توجه به سندروم تخمدان پلی کیستیک بسیار حائز اهمیت می‌باشد.
سرطان تخمدان: گاهی اوقات کیست‌های تخمدانی به سرطان منجر میشود. بر اساس مطالعات انجام شده، از هر ۷۵ خانمی که دارای کیست‌های تخمدان می‌باشند، یک نفر از آن‌ها به سرطان مبتلا می‌شوند. امروزه آزمایشات تشخیصی بسیاری جهت معاینه و بررسی احتمال ابتلا به سرطان تخمدان انجام میشود و حتی جهت پیشگیری تخمدان‌ها برداشته می‌شوند. البته طبق نظر پزشکان لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها هر دو باید جهت پیشگیری از سرطان برداشته شوند. زیرا سرطان ممکن است از لوله‌های فالوپ نیز گسترش یابد. سرطان شکمی یا صفاقی بسیار شبیه به سرطان تخمدان می‌باشد و ممکن است با یکدیگر اشتباه گرفته شوند.
